侬智高(越汉版)

黄达武

	侬智高(越汉版) Nùng Trí Cao (chữ Hán: 儂智高; chữ Tráng: Nungz Cigaoh[Cigauh], 1025-1055) hoặc Nông Trí Cao là thủ lĩnh địa phương ở Cao Bằng, cầm đầu một cuộc nổi dậy ở vùng biên cương giữa Đại Cồ Việt và nhà Tống giữa thế kỷ 11, thời vua Lý Thái Tông và Tống Nhân Tông. 侬智高(Nùng Trí Cao或Nông Trí Cao)（汉字：儂智高;壮文：Nungz Cigaoh[Nungz Cigauh], 1025-1055）是高平的地方首领，11世纪大瞿越和宋朝边境地区领导新兴势力的引路人， 当时两朝的国君分别是李太宗和宋仁宗。 Mục lục 目录 [ẩn 隐藏] 1 Người cha 父亲 2 Nhờ lượng khoan hồng倚靠广泛力量 3 Xưng đế 称帝 4 Xem thêm 进一步阅读 5 Tham khảo 参考 6 Chú thích 注释 7 Liên kết ngoài 外部链接 [sửa 修订] Người cha 父亲 Bài chi tiết: Nùng Tồn Phúc文章：侬全福 Nùng Trí Cao là người châu Quảng Nguyên (ngày nay là tỉnh Cao Bằng), và là con của thủ lĩnh địa phương Nùng Tồn Phúc và bà A Nùng. 侬智高是广源州人（今属高平省），是当地首领侬全福和其妻阿侬的儿子。 Năm 1038, Nùng Tồn Phúc nổi dậy ở phía bắc nước Đại Cồ Việt, tự xưng là Chiêu Thành hoàng đế, đặt quốc hiệu là Trường Sinh quốc rồi đem quân đi đánh phá các nơi. 1038年，侬全福崛起于大瞿越国的北部，自称昭圣皇帝，改国号为长生国，后领兵攻破各地。 Năm 1039, vua Lý Thái Tông thân chinh đi đánh, bắt được Nùng Tồn Phúc và con là Nùng Trí Thông đem về kinh xử tử. A Nùng và Nùng Trí Cao chạy thoát được. 1039年，李太宗领军亲征，将侬全福及其子侬智聪捕获，带回京城加以处死。阿侬和侬智高逃走得以幸免。 [sửa修订] Nhờ lượng khoan hồng倚靠广泛力量 Năm 1041, Nùng Trí Cao cùng mẹ là A Nùng tập hợp lực lượng trở về lấy châu Thảng Do (gần châu Quảng Nguyên) lập ra một nước gọi là nước Đại Lịch (大曆). Lý Thái Tông sai tướng lên đánh, bắt được đem về Thăng Long. Nhưng vua nghĩ trước đã giết cha và anh, nay thương tình không giết, tha cho về và lại phong cho làm Quảng Nguyên mục. Sau đó Nùng Trí Cao vào triều yết kiến, được vua Thái Tông gia phong cho tước Thái bảo. 1041年，侬智高及其母阿侬集合兵力返回，占据傥犹州（靠近广源州），建立了一个名为大历国的国家。李太宗差遣将领出征，执拿侬智高并携回升龙。尽管国王想到以前已处死了其父及其兄，这一次却动了恻隐之心没有加以杀害，对他加以宽免，让他回去担任广源目。后来侬智高到朝廷谒见，李太宗加封他太保的爵位。 Năm 1048, Trí Cao lại nổi dậy, chiếm giữ động Vật Ác (phía tây Cao Bằng). Lý Thái Tông sai Quách Thịnh Dật đi đánh, Trí Cao lại đầu hàng. Tuy nhiên, theo giai thoại của người Tày - Thái địa phương, khi quân Lý tới nơi, ông nói với Quách Thịnh Dật đừng tiến quân, ông sẽ không gây hấn với nhà Lý nữa mà sẽ tiến sang phương Bắc. 1048年，侬智高再次崛起，进据勿恶洞（高平西边）。 李太宗派遣郭盛溢征讨， 智高又一次投降。然而，根据当地岱依、泰人的传说，李朝军队到达当地时，侬智高告诉郭盛溢不要进军，他将不向李朝挑衅， 还有他将向北方进发。 [sửa修订] Xưng đế称帝 Năm 1052, Nùng Trí Cao lại nổi dậy lần nữa, tự xưng là Nhân Huệ hoàng đế (仁惠皇帝), đặt quốc hiệu là Đại Nam. Để tăng thêm thanh thế, ông xin phụ thuộc vào Trung Quốc, hoàng đế Nhân Tông nhà Tống không cho. Trí Cao bèn đem quân sang đánh Trung Quốc. Được sự hậu thuẫn của các thủ lĩnh người Thái - Tày ở Quảng Tây là Nùng Trí Trung, Nùng Kiến Hậu, thanh thế Trí Cao càng thêm lớn mạnh. Ông đánh lấy Ung châu, rồi sau đó chiếm cả thảy được 8 châu ở đất Quảng Đông và Quảng Tây, bao gồm: Hoành châu, Quý châu, Cung châu, Tầm châu, Đằng châu, Ngô châu, Khang châu, Đoan châu. 1052年，侬智高又一次崛起，自称为仁惠皇帝，取国号为大南。为了增加声势，他请求附属于中国，宋朝的仁宗皇帝不允许。智高于是领军去攻打中国。得到广西的泰-岱依人的首领如侬智忠、侬建侯等为后盾，智高的声势更加壮大。他夺取了邕州，而后占领了广东和广西地区的8个州，包括：横州、贵州（今贵港）、龚州（今平南县）、浔州、藤州、梧州、康州（今德庆市）和端州（今高要县）。 Nhà Tống lo sợ. Lý Thái Tông dâng biểu sang Trung Quốc xin mang quân phối hợp đánh Nùng Trí Cao. Khi quân Đại Cồ Việt sắp vào biên giới, tướng nhà Tống là Địch Thanh (狄青) can Tống Nhân Tông rằng: "Có một Nùng Trí Cao mà đất Lưỡng Quảng không chế được, lại phải nhờ quân ngoại quốc vào đánh giúp. Nếu có ai nhân đó mà nổi loạn, thì làm thế nào?" Vua Tống nghe lời bèn sai các tướng Dư Tĩnh và Tôn Miện đi đánh Nùng Trí Cao và sai sứ nói với Lý Thái Tông rằng không cần quân Lý giúp. Dư Tĩnh đánh mãi không được, nhà Tống lấy làm lo. 宋朝恐慌。李太宗上表中国，请求领军配合攻打侬智高。当大瞿越的军队将向边界进发时，宋朝的将军狄青给宋仁宗上谏，说：“区区一个侬智高，两广之地不能制服，还要倚借外国的军队来援助。倘若又有谁来作乱，那怎么办？”宋朝皇帝听从，于是派遣余靖、孙沔等将领攻打侬智高，同时派出使者，告诉李太宗说不需要李朝军队的援助。余靖讨伐老是输，宋朝引以为忧。 Nhân khi Trí Cao dâng biểu xin lĩnh chức Tiết độ sứ Ung châu và Quý châu, vua nhà Tống đã toan thuận cho, Địch Thanh lại can không nên chấp thuận và xin đem quân đi đánh. 当侬智高呈表请求担任邕州和贵州节度使时，宋朝的皇帝已经考虑同意，狄青又一次劝告不应该接受，同时请求领军加以征讨。 Đầu năm 1053, Địch Thanh ra hợp quân với Dư Tĩnh và Tôn Miện đóng ở Tân châu (Liễu châu tỉnh Quảng Tây) rồi hội các tướng lại cấm không cho ra đánh nhau với. Bấy giờ có quan Kiềm hạt tỉnh Quảng Tây là Trần Thự trái tướng lệnh đem quân đi đánh bị thua, Địch Thanh đem chém đi, rồi lệnh cho quân nghỉ 10 ngày. Quân đi thám biết chuyện về báo Trí Cao biết. Trí Cao tưởng là quân nhà Tống không dám đánh, bèn không phòng giữ. Địch Thanh đem quân đến cửa Côn Lôn (gần phủ Nam Ninh) đánh Nùng Trí Cao. Lúc đang đánh nhau, Địch Thanh đem quân kỵ đánh hai bên tả hữu áp lại, quân của Trí Cao tan vỡ, tướng dưới quyền là Hoàng Sư Mật 57 người tử trận. Quân Tống đuổi theo giết hơn 2.200 quân của Trí Cao. Ông đốt thành bỏ chạy. 1053年年头，狄青率军和余靖、孙沔的兵力汇合，驻扎在宾州（广西省柳州），后知会诸将，禁止和敌人开战。斯时有广西钤辖官陈曙违反将令，领军出战被打败，狄青将其斩杀，后下令军队休息10日。探听军情的士兵得知此消息，回来向智高汇报。智高以为宋朝的军队不敢开战，于是不加防备。狄青领军到昆仑关（靠近南宁府）攻打侬智高。正当双方相互厮杀时，狄青率骑兵左右包抄，侬智高的部队溃不成军，黄师宓以下的57名将官阵亡。追击的军队一路驱赶，杀死的侬军超过了2200名。侬智高焚城后逃窜。 Tháng 10 năm 1053, Trí Cao sai thủ hạ là Lương Châu đến cầu cứu Đại Cồ Việt. Lý Thái Tông sai chỉ huy sứ Vũ Nhị đi tiếp ứng cho Trí Cao. Nhưng quân Lý chưa tới nơi thì Trí Cao lại bị Địch Thanh đánh bại, phải chạy trốn sang nước Đại Lý. Quân Lý rút về. 1053年10月，智高派遣部下梁珠（Lương Châu）到大瞿越求救。李太宗派指挥使武二（Vũ Nhị）去接应智高。然而李朝军队尚未到达战场，智高已被狄青打败，不得不跑到大理国躲藏起来。李朝军队撤回。 Năm 1055, thời vua Lý Thánh Tông ở Đại Việt, đô giám nhà Tống là Tiêu Chú lại theo đường Đặc Ma (Vân Nam) đánh úp, bắt được mẹ Trí Cao là A Nùng, em Trí Cao là Trí Quang, con là Kế Phong. Quân Tống lại mộ những người cảm tử vào đất Đại Lý để lùng tìm Trí Cao.     1055年，时大越李圣宗在位，宋朝都监肖注（Tiêu Chú）沿特磨道（云南省）追随偷袭，抓获智高母阿侬、智高弟智光、智高子继封。宋朝军队又招募死士往大理境搜捕智高。 Quân cảm tử chưa tới thì người nước Đại Lý ngại gây hấn với nhà Tống đã bắt Nùng Trí Cao chém chết, mang đầu đem nộp nhà Tống. Nhà Tống giết luôn gia quyến của Trí Cao. 敢死队还未到，担心宋朝借机滋事的大理人已将智高捕获斩杀，将他的头颅呈献给宋朝。宋朝立刻处死智高的家眷。 Hiện nay còn di tích thành Nà Lữ, nơi ông đóng quân, ở gần thị xã Cao Bằng. Đền Khâu Sầm (Kỳ Sầm) đại vương thờ Nùng Trí Cao vẫn còn ở Cao Bằng, lễ hội đền Khâu Sầm vẫn được tổ chức hằng năm vào ngày 10 tháng giêng. 在高平市附近，侬智高驻军的遗址---- 那旅（Nà Lữ，亦可译为“滩旅”，越南词语“nà”有“河滩”之意）城如今还得以保存下来。在高平省，祭祀侬智高的玄箍大王（奇神[Kỳ Sầm]）庙依然存在，每年正月10日，奇神庙的节庆活动依然会组织进行。 [sửa修订] Xem thêm进一步阅读 Nhà Lý 李朝 Lý Thái Tông 李太宗 [sửa] Tham khảo 参考 Đại Việt Sử ký Toàn thư 《大越史记全书》 Việt Nam sử lược 《越南史略》 Các triều đại Việt Nam - Quỳnh Cư, Đỗ Đức Hùng, Nhà xuất bản Thanh niên, 2001 《越南各朝代》，琼居，杜德雄，青年出版社，2001 Việt Sử kỷ yếu - Trần Xuân Sinh, NXB Hải Phòng, 2004 《越史纪要》，陈春生。海防出版社，2004。 Người Choang thời nhà Tống 宋朝时代的壮族人。 James Anderson (2007). The rebel den of Nùng Trí Cao.侬智高造反的老窝。 Univ of Washington Press华盛顿大学出版社. ISBN 0295986891. http://books.google.com/books?id=gnt4nFam2BgC&printsec=frontcover. [sửa] Chú thích 注释 1.    ^ Việt sử Thông giám cương mục chép là hơn 100 người 《越史通鉴》目录手抄本超过100人。 [sửa] Liên kết ngoài外部链接 Chuyện tình Thái Bảo Nùng Trí Cao 太保侬智高传 越文资料出处: http://vi.wikipedia.org/wiki/N%C3%B9ng_Tr%C3%AD_Cao. 注：大卫语言工作室 黄达武助理研究员 提供汉译稿，旨在为读者学习越南语提供参考资料。越文原稿对所涉人、物的个人观点，不代表大卫语言工作室的观点。

EWEI

	http://v.youku.com/v_show/id_XMjQ1Mzc5NTMy.html 我不懂发视频，你们懂的话发发吧！！！

陆梁地痞

	“还要倚借外国的军队来援助”，此句是此地无银三百两啊，明明是贿了西夏和土蕃借得两国精锐骑兵数万来和侬公作战，还刻意写此句话来忽悠人，不想让我等僚人小民知道真相吧？

陆梁地痞

	还汉越版先，我看是伍毛版